Financieel dagblad

In slechts zes minuten veroverde Amanda Gorman de harten van miljoenen Amerikanen en van nog velen­ meer buiten de VS. Met haar ritmische, betoverende spokenwordperformance van The Hill We Climb sloeg ze tijdens de inauguratie van president Biden een brug tussen verleden, heden en toekomst. Haar gedicht is een boodschap van hoop. Met haar woorden verbindt Gorman mensen, ongeacht gender, leeftijd of kleur. Dat is wat kunst kan doen: verbinden en zelfs aanzetten tot actie. Zeker als de wereld in de fik staat, zoals nu.

Verbinding speelt ook een rol in het werk van Claudy Jongstra (58) en Jade van der Mark (30), twee kunstenaars die totaal verschillend werken, maar toch opmerkelijk veel overeenkomsten hebben, zoals blijkt aan de keukentafel in de boerderij van Jongstra, idyllisch gelegen op het Friese platteland. Ze hebben allebei een modeachtergrond, maar bij de fast fashion voelen ze zich niet meer thuis. Jongstra is wereldberoemd vanwege haar kunstwerken van wol, Van der Mark staat aan het begin van haar carrière en maakt olieverfschilderijen op reuzenformaat.

Baby’s met laptops

Terwijl de geur van versgebakken brood onze neuzen prikkelt, uit Jongstra haar verbazing over het feit dat wol tegenwoordig een afvalproduct is. ‘Er is geen wolverwerking meer in Nederland. We weten niet meer dat wol ons warm houdt in de winter en koel in de zomer. Je zou toch zeggen: het mooiste materiaal ter wereld is wol, maar in een aantal generaties is de kennis van wol verdwenen en daarmee ook de appreciatie. Nadat schapen zijn geschoren, wordt de wol verbrand. Ik begrijp dat niet.’

Met haar kunstinstallatie Woven­ Skin – zestig handgevilte lappen die ogen als gevilde huiden, je ruikt bijna het bloed van de runderen –, uit 2018, verwijst Jongstra naar het belang van biodiversiteit en naar de leegroof van onze aarde. Aan de hand van historische recepten maakt ze van planten, wortels, uienschillen en schors pigmenten voor het kleuren van de wol. ‘Ik ben nu bezig met geel uit het plantje wouw, dat is net fluor. Je kunt bijna niet geloven dat de natuur dit produceert. Natuurlijke kleuren zijn anders, die hebben een ongelooflijke vitaliteit.’

Waar Jongstra harder op de trom slaat en de barricaden op gaat – voor corona gaf ze wereldwijd veel lezingen – en met haar kunstprojecten bewustzijn wil kweken voor milieuproblemen, is het bij Van der Mark vooral sociale gedrevenheid die haar aanzet tot het maken van grote olieverfschilderijen. ‘De wereld komt steeds verder van de natuur af te staan. Dat komt vooral door de digitalisering en de sociale platformen. Ik maak me daar zorgen over. Op mijn schilderij Social dilemma heb ik baby’s met laptops en telefoontjes geschilderd. Een meisje van zestien keek ernaar en zei dat ze er niet bij zou horen als ze geen selfies zou maken. Dan vind ik het fijn om met haar in discussie te gaan. Ik wil haar iets meegeven.’

Jongstra: ‘Kunst is een recept voor verandering. Met jouw schilderijen zet jij ook aan tot verandering.’

Verandering en hoop zijn twee pijlers van Jongstra’s nieuwste onderneming, The Gift of Colour, een intergenerationeel project in Amsterdam-Zuidoost. Op een kavel in het Nelson Mandelapark worden binnenkort planten ingezaaid. Jongstra vertelt dat het plan is dat de mensen die in de tuin werken, kunnen worden opgeleid tot ecologisch hovenier. ‘Ik geloof erg in onderwijs. Met de teelt gaan we de wol verven waarmee jongeren uit Zuidoost een collectie ontwerpen voor een modemerk. Mode en straatcultuur zijn gereedschappen voor verandering, want die spreken jongeren aan. Ik probeer altijd projecten te doen die leiden tot verandering.’ Jongstra gelooft niet alleen in lokaal werken, maar ook in opschalen. ‘We willen hiermee naar Londen, Nice, San Francisco, noem maar op.’

Mondkapjes

Tien jaar had Jongstra haar eigen kudde schapen, maar het terrein rondom haar biodynamische boerderij was te klein voor de 250 dieren. Nu krijgt ze de wol van een kudde die op een landschap in Friesland graast. Niet alleen voor Jongstra’s werk zijn schapen een belangrijk deel van het verhaal, ook Van der Mark heeft een grote liefde voor schapen. ‘De geur van schapen geeft me rust. Als kind wilde ik graag een lammetje. Uiteindelijk kreeg ik er eentje, Catootje. Ze sliep vaak bij me. Toen ze volwassen was, lag ze ook gewoon bij ons op de bank in de woonkamer.’

Jongstra, met grote ogen: ‘Zoiets heb ik nog nooit gehoord.’

Van der Mark: ‘En mijn ganzen, Jet en Juul, zijn ook belangrijk voor me geweest. Ik heb de twee eieren zelf uitgebroed.’

Jongstra: ‘Echt? Wow!’

Van der Mark: ‘Ze lagen bij mij in bed, in een nestje van kussens, en zagen mij echt als hun moeder. Ze werden heel waaks. Op mijn zestiende heeft mijn vader ze losgelaten.’ Met een lach: ‘Toen zijn mijn kinderen weggegaan … Soms vraag ik me af waar ze nu zijn, ganzen kunnen heel oud worden.’

Op de boerderij van Jongstra – waar haar partner, Claudia Busson, niet alleen het brood bakt, maar ook de planten teelt voor de natuurlijke pigmenten waarmee Jongstra de wol verft – heeft corona niet veel vat gehad. ‘Als ik mensen hoor praten over het virus, lijkt het te gaan over een wereld die buiten ons dagelijks leven staat. Ik ontleen houvast aan seizoensmomenten; vruchten oogsten, appelstroop maken, dat soort momenten zijn niet coronagevoelig. Ons fundament is gebleven, vooral door wat het seizoen ons oplegt. We zitten hier met z’n allen, medewerkers, wetenschappers en studenten, in dezelfde flow door de verbinding met de natuur. Het afgelopen jaar heb ik weinig gereisd. Dat is me goed bevallen.’

Anders is dat voor Van der Mark: ‘Ik ben door corona juist activistischer geworden. Ik voel meer dan ooit een drang via mijn doeken mijn mening te geven.’ Een belangrijk thema voor haar is de overbevolking. Dat komt terug in haar groepsportretten. ‘Doordat groepen nu uit het straatbeeld zijn verdwenen, gaan mensen ernaar hunkeren. Op We Are All Human, uit begin 2020 heb ik mondkapjes geschilderd. Zo gek … Het voelde alsof er een verdrukkende periode aankwam. We leven in een tijd met te veel mensen. Die mensen leven langs elkaar heen en laten zich uit elkaar drijven door overconsumptie en hebzucht. Ik wil mensen samenbrengen. De kloof tussen arm en rijk wordt groter, dat is zorgelijk. Hoe vinden mensen die niets hebben nog aansluiting bij de samenleving? Hoe gaat dat in de toekomst met die connectie? Ik ben een observeerder die de wereld bekijkt en wat ik zie schilder ik. Ik vertel donkere verhalen, maar wel in kleur.’

Spirituele wereld

Jongstra noemt kunst ‘een belangrijke drager in onze maatschappij’. ‘Ze brengt ons wakkerheid, nieuwsgierigheid, betovering en verwondering. Je kunt je toch niet voorstellen dat we dat niet meer hebben. Het zou mooi zijn als we daar een groter licht op zetten. Dat het belang meer erkend wordt. Iedereen zou zich met kunst moeten kunnen voeden.’

Van der Mark knikt: ‘Kunst en muziek staan het dichtst bij de spirituele wereld. We hebben die wereld nodig: ze omarmt ons, verrijkt ons en brengt ons terug naar de realiteit.’ Jongstra is optimistisch: ‘Het is geen verloren zaak, met een paar goede aanjagers kunnen we de boel zo wakker schudden.’

Of in de geest van Amanda Gorman: met kunst kunnen we die heuvel beklimmen.

Claudy Jongstra, t/m 27 juni in Museum De Lakenhal, Leiden. Het museum gaat weer open zodra de maatregelen dat toelaten.

Jade van der Mark wordt vertegenwoordigd door Vroom & Varosseau Gallery in Amsterdam. Haar werk wordt getoond op Art Basel Miami van 17 t/m 20 juni 2021.

Originele link van het artikel: https://fd.nl/fd-persoonlijk/1372742/een-recept-voor-verandering-kmd1caHJ7SjA